Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu’nun ABD ziyareti geçen hafta bitmiş oldu. Lakin başşehir Washington’da yankıları süren temaslarının akabinde Türkiye’nin Stockholm Büyükelçiliği önünde Kuran yakılması, Ankara-Washington sınırındaki gelişmelere gölge düşürdü. ABD’nin kararlılıkla desteklediği İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliklerine veto hakkı bulunan Türkiye, kapıları şimdilik kapatmışa benziyor.
Mevlüt Çavuşoğlu, 18 Ocak’ta Washington’da Dışişleri Bakanı Antony Blinken’la görüşmesinin akabinde Büyükelçilik rezidansında farklı niyet kuruluşlarından akademisyenler ve iş dünyası temsilcileriyle biraraya geldi.
Bu isimler içinde Çavuşoğlu’nun ziyaretinin başladığı gün diplomasi mecmuası Foreign Policy’de Türkiye ile ilgili bir yazı kaleme alan ve vakit zaman Türkiye’de reaksiyon çeken yorumlar yapan Steven Cook da vardı. Cook, bu toplantı ve Türk-Amerikan alakalarının geleceği konusunda VOA Türkçe’nin sorularını yanıtladı.
Düşünce kuruluşu Dış Alakalar Konseyi’nin (CFR) Ortadoğu ve Türkiye siyasetleri uzmanı olarak çalışan ve toplantıya davet edilmekten mutlu olduğunu belirten Cook, Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu’nun konuşmasında, ABD’nin Türkiye’ye F-16 savaş uçakları ve modernizasyon kiti satışı konusunda optimistlik sergilediğini söylemiş oldu.
Çavuşoğlu’nun bu toplantı ile bir küme tesirli beşere, ABD ile Türkiye içindeki bağın, problemleri olsa da ABD için kıymetli olmaya devam ettiğini anlatmaya çalıştığını söyleyen Cook, “Türkiye’nin F-16 alması gerektiği konusunda genel bir mutabakat var. En geniş ve soyut seviyede bunun muhtemelen gerçek olduğunu düşünüyorum” dedi.
“Biden idaresi Türkiye ismine Kongre’de lobi yapmayacaktır”
Ancak bu satışın gerçekleşmesi için idarenin Kongre’ye resmi bildirim yapması ve karşı çıkan Kongre üyelerini ikna etmesi gerektiğini hatırlatan Cook, “Başkan acil bir durum olduğunu öne sürebilir ve Kongre’nin itirazlarını bir biçimde aşabilir zira Kongre’nin satışı engelleyebileceği bir düzenek katiyetle yok. Lakin Kongre’nin bu bahisteki tasalarını görmezden gelmek idare için bir hayli sıkıntıya davetiye çıkarmak manasına gelecektir. Resmi bir bildirim yapılana kadar, idare Türkiye ismine Kongre’de lobi yapmayacaktır” diye konuştu.
Cook bu niçinle Çavuşoğlu’nun her şeyi en geniş ve soyut seviyede ele aldığını ve detaylara girmeden “hemfikiriz” söylemiş olduğini aktardı ve “Bu muahedenin gerçekleşmesi için Türkiye’nin hem idaresi birebir vakitte Kongre üyelerini ikna etmek için çeşitli seviyelerde performans göstermesi gerekecek” tabirini kullandı.
Çavuşoğlu’nun Suriyeli mülteciler açıklamasına eleştiri
Steven Cook, görüşmede Çavuşoğlu’na soru da yönelttiğini ve Suriye ile atılan olağanlaşma adımlarının ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken tarafınca nasıl karşılandığını sorduğunu paylaştı.
Bakanın çok açık konuştuğu değerlendirmesinde bulunan Türkiye uzmanı, Çavuşoğlu’nun verdiğini söylemiş olduği cevabını, kendi kelamlarıyla şöyle özetledi:
“Dışişleri Bakanlığı sözcüsünün açıklamalarından anlaşıldığı üzere ABD’nin bunu desteklemediğinin pek açık olduğunu söylemiş oldu. Olağanlaşmanın devam edeceğini söylemiş oldu. Ne vakit bir görüşme olacağına dair rastgele bir vakit vermedi. İranlılar’ın itiraz ettiğine inandığını ve nihayetinde kendisi ile (Suriye Dışişleri Bakanı) Faysal Mikdad içindeki görüşmeyi geciktirenin de bu olduğunu söylemiş oldu. Lakin münasebetlerinin, ‘savaş 11 yılı aşkın bir müddetdir devam ediyor. Buna bir son verilmesi gerekiyor ve Suriyeliler Türkiye’den meskenlerine dönmek istiyorlar’ olduğunu söylemiş oldu.”
Cook ise Suriye’deki çatışmaya bir cins tahlil bulunması gerektiğini desteklese de mevcut şartlar altında Suriyeliler’in büyük çoğunluğunun konutlarına dönmek istediklerini sanmıyor ve Cumhurbaşkanı Erdoğan ve AKP’nin, mültecilerin varlığına karşı çıkan muhalefetin tavrını benimsemeye zorlandığı görüşünde.
Türk önderlerin Suriyeli mültecileri kabul etmeye istekli olmalarının üzerinden çok vakit geçmediğinin altını çizen Cook, “Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın anketlerde nispeten zayıf olduğunu biliyoruz, AKP’nin de anketlerde nispeten zayıf olduğunu biliyoruz. Mayıs ayındaki seçimler öncesinde mülteci aksisi seslerin yüksek ve kuvvetli olduğunu biliyoruz. Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu’nun bu mevzuyu ele alış formunun bana nazaran yanlış bir noktaya parmak bastığını düşünüyorum” yorumunu yaptı.
“ABD F-16’ların satışını İsveç’in NATO üyeliğe ile ilişkilendiriyor”
Ancak Cook’a bakılırsa ABD idaresi F-16’ların satışını şuurlu bir biçimde İsveç’in NATO üyeliğiyle ilişkilendirmiş durumda ve Suriye konusu, görüşmelerle daha az ilgili.
Kürtler’e karşı kullanılacağı teziyle F-16’lara itiraz eden çok sayıda Kongre üyesi olsa da sıkıntının bir şarta dayandığını düşünen Cook, “Ancak idarenin yardım için Kongre’de lobi yapmasının önünü açmak için Türkiye’nin İsveç ve Finlandiya’nın NATO’ya girmesine müsaade vermesi gerekecek. Bence bu noktada asıl problem bu” dedi.
Çavuşoğlu’nun ABD ziyaretini tamamlanmasının çabucak sonraki günü, Türkiye’nin Stockholm Büyükelçiliği önünde çok sağcı siyasetçi Rasmus Paludan’ın Kuran yakması üzerine Türkiye’nin İsveç ve Finlandiya ile üçlü mutabakat görüşmelerini süresiz olarak ertelemesi ise süreci daha da zorlaştırdı.
Cook’a bakılırsa bu noktada NATO’nun genişlemesi aksine dönmeye başladı. Finlandiya Dışişleri Bakanı Pekka Haavisto’nun da evvel İsveçsiz NATO’ya iştiraki değerlendirebileceklerini söylemesinin ardındansa görüşmelere orta verildiğini açıklaması da bunun göstergesi.
“NATO aciliyeti geçti, Türkiye’deki seçimlerin geçmesi beklenebilir”
CFR uzmanına göre sürece orta verilmesi Türkiye’de Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın tarihini 14 Mayıs olarak deklare ettiğı seçimlerle de kontaklı.
Cook, “Çünkü Cumhurbaşkanı Erdoğan ve AKP’nin seçimler öncesinde bu haftaki Kuran yakma hadisesini epey lakin epey büyütecekleri açık. Yani bunun bir emsali var. 2019 mahallî seçimlerinin büyük bir kısmını Yeni Zelanda’daki Christchurch katliamına dayandırdılar. ötürüsıyla bu kimlik sorunları üzerinden hareket edeceklerini düşünüyorum ve Finlandiya Dışişleri Bakanı’nın müzakerelere orta verilmesini önermesi de bana göre doğru” öngörüsünde bulundu.
Ancak Steven Cook’a göre NATO’nun İsveç ve Finlandiya’yı da kapsayacak biçimde genişletilmesinin aciliyeti geçti. Bunun da sebebi Rusya’nın Ukrayna’da sergilediği berbat performansın Ukrayna dışında Avrupa’da güvenlik konusunu acil olmaktan çıkarması. Bu niçinle de görüşmelere orta verip, Türkiye’de son derece çekişmeli bir seçim ortamının geçmesi beklenebilir.
Bu niçinle Beyaz Saray’ın F-16’ların satışı, Türkiye ya da rastgele bir bahiste Kongre ile ya da Biden’ın kendi partisinin kuvvetli üyeleriyle bir “kavgaya” girmeyeceğini söyleyen Steven Cook, “Bu seçimlerin ötesinde daha uzun bir müddetç olacak. İdarenin Erdoğan’a seçimlerdilk evvel bir zafer vermek ya da Türkiye’deki seçimlerle ilgili bir haber öznesi haline gelmek istediğini sanmıyorum” dedi.
“Erdoğan’ın gayesi Cumhuriyet’in 100. yılında cumhurbaşkanı olmak”
Peki yıllardır Türkiye üzerine çalışan, kimi yazıları ve yorumları ile Ankara’yı ve Türk kamuoyunu öfkelendiren Amerikalı milletlerarası münasebetler uzmanının, 14 Mayıs’taki seçimlerden beklentisi ne?
Cook, “Bunların hepsi Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Cumhuriyet’in 100. yılında cumhurbaşkanı olma maksadını gerçekleştirmesini sağlamaya yönelik şeyler, bu biçimdece kendisini Atatürk’ün kendisinden bile daha kıymetli ilan edebilecek. Tahminen de Erdoğan’ın kaybettiği ve sükunet içinde Bodrum’da bir villada ya da Rize’deki aile meskeninde emekli olduğunu düşünecek kadar yaratıcı değilim. Bunu tahayyül edemiyorum. Erdoğan Türkiye’deki tek siyasi aktör değil, fakat en kıymetlisi ve bu 20 yıldır da bu biçimde” tabirlerini kullandı.
“İktidar değişse de dış siyasette büyük değişiklikler beklemiyorum”
Cook, Türkiye’de mümkün bir iktidar değişikliğiyle her şeyin 20 yıl evvelki haline dönmeyeceğini de vurguladı ve bilhassa dış siyaset manasında nitekim büyük bir değişiklik olmayacağı, tahminen üslubun değişebileceği öngörüsünde bulundu.
Türk hükümetinin 1990’ların sonuna kadar istikrarsız, fonksiyonsuz ve maharetsiz olduğunu savunan Cook, “Erdoğan ve AKP o kadar uzun müddettir iktidarda ki kurumsal olarak bir şeyler değişti. Türkiye’de iç siyasette iktidar hengamesi olsa da şu anda dış siyaset konusunda o kadar büyük bir hengame yok. Ege Denizi, muhalefetteki milliyetçiler için hala bir sıkıntı. Suriyeli mültecileri Suriye’ye geri itmek kıymetli. Kemal Kılıçdaroğlu, bir siyasi figürün Washington’a yaptığı en tuhaf ziyaretlerden biri için buradayken, NATO ve Avrupa Birliği ile münasebetlerin geliştirilmesinden bahsetti. Fakat bu yalnızca söylemsel seviyedeydi ve Türkiye’nin Avrupa’daki klâsik müttefikleri ve ortaklarıyla bağlarını geliştirmek için gerekli olan şeyleri yapmak manasına gelmiyordu. CHP’li bir cumhurbaşkanı ya da muhalif bir cumhurbaşkanı, AKP’nin yaptığı üzere Müslüman dünyasında liderlik gösterme zaruriliği hissetmeyebilir, fakat fazlaca büyük değişiklikler görmüyorum’’ dedi.
Cook, ötürüsıyla ABD ile Türkiye içinde F-16’lar konusunda hala sorun yaşanacağını kaydetti.
VoA
Mevlüt Çavuşoğlu, 18 Ocak’ta Washington’da Dışişleri Bakanı Antony Blinken’la görüşmesinin akabinde Büyükelçilik rezidansında farklı niyet kuruluşlarından akademisyenler ve iş dünyası temsilcileriyle biraraya geldi.
Bu isimler içinde Çavuşoğlu’nun ziyaretinin başladığı gün diplomasi mecmuası Foreign Policy’de Türkiye ile ilgili bir yazı kaleme alan ve vakit zaman Türkiye’de reaksiyon çeken yorumlar yapan Steven Cook da vardı. Cook, bu toplantı ve Türk-Amerikan alakalarının geleceği konusunda VOA Türkçe’nin sorularını yanıtladı.
Düşünce kuruluşu Dış Alakalar Konseyi’nin (CFR) Ortadoğu ve Türkiye siyasetleri uzmanı olarak çalışan ve toplantıya davet edilmekten mutlu olduğunu belirten Cook, Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu’nun konuşmasında, ABD’nin Türkiye’ye F-16 savaş uçakları ve modernizasyon kiti satışı konusunda optimistlik sergilediğini söylemiş oldu.
Çavuşoğlu’nun bu toplantı ile bir küme tesirli beşere, ABD ile Türkiye içindeki bağın, problemleri olsa da ABD için kıymetli olmaya devam ettiğini anlatmaya çalıştığını söyleyen Cook, “Türkiye’nin F-16 alması gerektiği konusunda genel bir mutabakat var. En geniş ve soyut seviyede bunun muhtemelen gerçek olduğunu düşünüyorum” dedi.
“Biden idaresi Türkiye ismine Kongre’de lobi yapmayacaktır”
Ancak bu satışın gerçekleşmesi için idarenin Kongre’ye resmi bildirim yapması ve karşı çıkan Kongre üyelerini ikna etmesi gerektiğini hatırlatan Cook, “Başkan acil bir durum olduğunu öne sürebilir ve Kongre’nin itirazlarını bir biçimde aşabilir zira Kongre’nin satışı engelleyebileceği bir düzenek katiyetle yok. Lakin Kongre’nin bu bahisteki tasalarını görmezden gelmek idare için bir hayli sıkıntıya davetiye çıkarmak manasına gelecektir. Resmi bir bildirim yapılana kadar, idare Türkiye ismine Kongre’de lobi yapmayacaktır” diye konuştu.
Cook bu niçinle Çavuşoğlu’nun her şeyi en geniş ve soyut seviyede ele aldığını ve detaylara girmeden “hemfikiriz” söylemiş olduğini aktardı ve “Bu muahedenin gerçekleşmesi için Türkiye’nin hem idaresi birebir vakitte Kongre üyelerini ikna etmek için çeşitli seviyelerde performans göstermesi gerekecek” tabirini kullandı.
Çavuşoğlu’nun Suriyeli mülteciler açıklamasına eleştiri
Steven Cook, görüşmede Çavuşoğlu’na soru da yönelttiğini ve Suriye ile atılan olağanlaşma adımlarının ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken tarafınca nasıl karşılandığını sorduğunu paylaştı.
Bakanın çok açık konuştuğu değerlendirmesinde bulunan Türkiye uzmanı, Çavuşoğlu’nun verdiğini söylemiş olduği cevabını, kendi kelamlarıyla şöyle özetledi:
“Dışişleri Bakanlığı sözcüsünün açıklamalarından anlaşıldığı üzere ABD’nin bunu desteklemediğinin pek açık olduğunu söylemiş oldu. Olağanlaşmanın devam edeceğini söylemiş oldu. Ne vakit bir görüşme olacağına dair rastgele bir vakit vermedi. İranlılar’ın itiraz ettiğine inandığını ve nihayetinde kendisi ile (Suriye Dışişleri Bakanı) Faysal Mikdad içindeki görüşmeyi geciktirenin de bu olduğunu söylemiş oldu. Lakin münasebetlerinin, ‘savaş 11 yılı aşkın bir müddetdir devam ediyor. Buna bir son verilmesi gerekiyor ve Suriyeliler Türkiye’den meskenlerine dönmek istiyorlar’ olduğunu söylemiş oldu.”
Cook ise Suriye’deki çatışmaya bir cins tahlil bulunması gerektiğini desteklese de mevcut şartlar altında Suriyeliler’in büyük çoğunluğunun konutlarına dönmek istediklerini sanmıyor ve Cumhurbaşkanı Erdoğan ve AKP’nin, mültecilerin varlığına karşı çıkan muhalefetin tavrını benimsemeye zorlandığı görüşünde.
Türk önderlerin Suriyeli mültecileri kabul etmeye istekli olmalarının üzerinden çok vakit geçmediğinin altını çizen Cook, “Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın anketlerde nispeten zayıf olduğunu biliyoruz, AKP’nin de anketlerde nispeten zayıf olduğunu biliyoruz. Mayıs ayındaki seçimler öncesinde mülteci aksisi seslerin yüksek ve kuvvetli olduğunu biliyoruz. Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu’nun bu mevzuyu ele alış formunun bana nazaran yanlış bir noktaya parmak bastığını düşünüyorum” yorumunu yaptı.
“ABD F-16’ların satışını İsveç’in NATO üyeliğe ile ilişkilendiriyor”
Ancak Cook’a bakılırsa ABD idaresi F-16’ların satışını şuurlu bir biçimde İsveç’in NATO üyeliğiyle ilişkilendirmiş durumda ve Suriye konusu, görüşmelerle daha az ilgili.
Kürtler’e karşı kullanılacağı teziyle F-16’lara itiraz eden çok sayıda Kongre üyesi olsa da sıkıntının bir şarta dayandığını düşünen Cook, “Ancak idarenin yardım için Kongre’de lobi yapmasının önünü açmak için Türkiye’nin İsveç ve Finlandiya’nın NATO’ya girmesine müsaade vermesi gerekecek. Bence bu noktada asıl problem bu” dedi.
Çavuşoğlu’nun ABD ziyaretini tamamlanmasının çabucak sonraki günü, Türkiye’nin Stockholm Büyükelçiliği önünde çok sağcı siyasetçi Rasmus Paludan’ın Kuran yakması üzerine Türkiye’nin İsveç ve Finlandiya ile üçlü mutabakat görüşmelerini süresiz olarak ertelemesi ise süreci daha da zorlaştırdı.
Cook’a bakılırsa bu noktada NATO’nun genişlemesi aksine dönmeye başladı. Finlandiya Dışişleri Bakanı Pekka Haavisto’nun da evvel İsveçsiz NATO’ya iştiraki değerlendirebileceklerini söylemesinin ardındansa görüşmelere orta verildiğini açıklaması da bunun göstergesi.
“NATO aciliyeti geçti, Türkiye’deki seçimlerin geçmesi beklenebilir”
CFR uzmanına göre sürece orta verilmesi Türkiye’de Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın tarihini 14 Mayıs olarak deklare ettiğı seçimlerle de kontaklı.
Cook, “Çünkü Cumhurbaşkanı Erdoğan ve AKP’nin seçimler öncesinde bu haftaki Kuran yakma hadisesini epey lakin epey büyütecekleri açık. Yani bunun bir emsali var. 2019 mahallî seçimlerinin büyük bir kısmını Yeni Zelanda’daki Christchurch katliamına dayandırdılar. ötürüsıyla bu kimlik sorunları üzerinden hareket edeceklerini düşünüyorum ve Finlandiya Dışişleri Bakanı’nın müzakerelere orta verilmesini önermesi de bana göre doğru” öngörüsünde bulundu.
Ancak Steven Cook’a göre NATO’nun İsveç ve Finlandiya’yı da kapsayacak biçimde genişletilmesinin aciliyeti geçti. Bunun da sebebi Rusya’nın Ukrayna’da sergilediği berbat performansın Ukrayna dışında Avrupa’da güvenlik konusunu acil olmaktan çıkarması. Bu niçinle de görüşmelere orta verip, Türkiye’de son derece çekişmeli bir seçim ortamının geçmesi beklenebilir.
Bu niçinle Beyaz Saray’ın F-16’ların satışı, Türkiye ya da rastgele bir bahiste Kongre ile ya da Biden’ın kendi partisinin kuvvetli üyeleriyle bir “kavgaya” girmeyeceğini söyleyen Steven Cook, “Bu seçimlerin ötesinde daha uzun bir müddetç olacak. İdarenin Erdoğan’a seçimlerdilk evvel bir zafer vermek ya da Türkiye’deki seçimlerle ilgili bir haber öznesi haline gelmek istediğini sanmıyorum” dedi.
“Erdoğan’ın gayesi Cumhuriyet’in 100. yılında cumhurbaşkanı olmak”
Peki yıllardır Türkiye üzerine çalışan, kimi yazıları ve yorumları ile Ankara’yı ve Türk kamuoyunu öfkelendiren Amerikalı milletlerarası münasebetler uzmanının, 14 Mayıs’taki seçimlerden beklentisi ne?
Cook, “Bunların hepsi Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Cumhuriyet’in 100. yılında cumhurbaşkanı olma maksadını gerçekleştirmesini sağlamaya yönelik şeyler, bu biçimdece kendisini Atatürk’ün kendisinden bile daha kıymetli ilan edebilecek. Tahminen de Erdoğan’ın kaybettiği ve sükunet içinde Bodrum’da bir villada ya da Rize’deki aile meskeninde emekli olduğunu düşünecek kadar yaratıcı değilim. Bunu tahayyül edemiyorum. Erdoğan Türkiye’deki tek siyasi aktör değil, fakat en kıymetlisi ve bu 20 yıldır da bu biçimde” tabirlerini kullandı.
“İktidar değişse de dış siyasette büyük değişiklikler beklemiyorum”
Cook, Türkiye’de mümkün bir iktidar değişikliğiyle her şeyin 20 yıl evvelki haline dönmeyeceğini de vurguladı ve bilhassa dış siyaset manasında nitekim büyük bir değişiklik olmayacağı, tahminen üslubun değişebileceği öngörüsünde bulundu.
Türk hükümetinin 1990’ların sonuna kadar istikrarsız, fonksiyonsuz ve maharetsiz olduğunu savunan Cook, “Erdoğan ve AKP o kadar uzun müddettir iktidarda ki kurumsal olarak bir şeyler değişti. Türkiye’de iç siyasette iktidar hengamesi olsa da şu anda dış siyaset konusunda o kadar büyük bir hengame yok. Ege Denizi, muhalefetteki milliyetçiler için hala bir sıkıntı. Suriyeli mültecileri Suriye’ye geri itmek kıymetli. Kemal Kılıçdaroğlu, bir siyasi figürün Washington’a yaptığı en tuhaf ziyaretlerden biri için buradayken, NATO ve Avrupa Birliği ile münasebetlerin geliştirilmesinden bahsetti. Fakat bu yalnızca söylemsel seviyedeydi ve Türkiye’nin Avrupa’daki klâsik müttefikleri ve ortaklarıyla bağlarını geliştirmek için gerekli olan şeyleri yapmak manasına gelmiyordu. CHP’li bir cumhurbaşkanı ya da muhalif bir cumhurbaşkanı, AKP’nin yaptığı üzere Müslüman dünyasında liderlik gösterme zaruriliği hissetmeyebilir, fakat fazlaca büyük değişiklikler görmüyorum’’ dedi.
Cook, ötürüsıyla ABD ile Türkiye içinde F-16’lar konusunda hala sorun yaşanacağını kaydetti.
VoA