Yeryüzünün en büyük su kütlesi Pasifik Okyanusu’nu uzunluktan boya kat eden devasa fay sınırı, dünyada en çok sarsıntının gerçekleştiği yer. Tarihteki en büyük zelzelelerin birçoğunun kaydedildiği fay çizgisi, güneyden ilerleyerek Hint Okyanusu’nu geçip Arap Yarımadası’na ulaşıyor. Burada ikiye ayrılan fay çizgisinin bir ucu Umman Denizi’nden İran topraklarına giriyor, akabinde Irak ve Türkiye’ye kadar ilerliyor. Kelam konusu fay çizgisi, Doğu Anadolu Bölgesi’nde son buluyor.
İkinci çizginin güzergahı ise Kızıl Deniz’den başlayıp Suudi Arabistan, İsrail, Lübnan üzere ülkelerden geçerek, Hatay’dan Adana ve Kahramanmaraş’a kadar ulaşıyor. çabucak sonrasında Akdeniz açıklarına dönen fay sınırı, Kıbrıs, Rodos ve Girit adalarının güneyinden İyon Deniz’i açıklarına kadar devam ediyor.
Üç büyük levhanın kavşak noktası
Türkiye’de 6 Şubat 2023 tarihinde yüzlerce binayı yıkan sarsıntı fırtınası, ikiye ayrılan devasa fay sınırının batı kolu üstünde gerçekleşti. Amerikan Jeolojik Araştırma Merkezi (USGS), büyüklüğünü 7.8 ve 7.5 olarak duyurduğu sarsıntıların faal bir sismik bölge olduğunu vurgulayıp sarsıntının merkez üssünü Anadolu, Arabistan ve Afrika levhaları içindeki kavşak olarak tanımladı. USGS’ye nazaran, 7.8’lik sarsıntının merkez üssünün 250 kilometre etrafında 1970’lerden bu yana büyüklüğü 6’yı geçen üç zelzele gerçekleşti. USGS, bu üç büyük sarsıntıdan birinin 24 Ocak 2020’deki Elazığ sarsıntısı olduğunu kaydetti.
7.8’lik sarsıntıya sığ derinlikte doğrultu atımlı fayın niye olduğunu aktaran USGS, sarsıntının kuzeydoğu-güneybatıdaki dikine bir sol yanal fayı yahut güneydoğu-kuzeybatıdaki sağ yanal fayı kırdığını belirtti. USGS’ye göre, 7.8 büyüklüğündeki bir doğrultu atımlı zelzele, 190 kilometre uzunluğunda ve 25 kilometre genişliğindeki fay sınırını kesimler.
Yaklaşık dokuz saat daha sonra 7.8’lik zelzelenin merkez üssüne 95 kilometre uzaklıkta 7.5 büyüklüğünde diğer bir sarsıntının daha kaydedildiğini vurgulayan USGS, yeni zelzelenin doğu-batı istikametinde dikeye yakın sol yanal atımlı fayı ya da kuzey-güney doğrultusunda sağ yanal atımlı bir fayı kırarak gerçekleştiğini bildirdi. USGS’ye göre, 7.5’lik doğrultu atımlı bir sarsıntı 120 kilometre uzunluğunda ve 18 kilometre genişliğindeki bir fayı koparır.
Tarihi sarsıntıları hatırlattı
Türkiye’nin güneyi ve Suriye’de son yüzsenelerda on binlerce insanın hayatını kaybettiği zelzeleler yaşadığını hatırlatan USGS, kelam konusu sarsıntıların kesin yerlerinin ve büyüklüklerinin yalnızca varsayım edilebildiğini yazdı. Suriye’nin kuzeyindeki Halep’te 1138 tarihinde gerçekleşen sarsıntının büyüklüğünün 7.1 olduğunu belirten USGS, 1822 tarihli sarsıntının ise 7 büyüklüğünde olduğunu öngördü. 1822’deki zelzelede 20 bin ila 60 bin içinde can kaybı olduğu varsayım ediliyor.
Akdeniz’in ortasında son bulan dev fay çizgisinde, geçtiğimiz senelerda bilhassa Girit etrafında hayli sayıda sarsıntı gerçekleşti. Son olarak Ocak 2023’te 4.4 büyüklüğünde bir sarsıntının kaydedildiği Girit etrafında, 2021’in sonbaharında büyüklüğü 6 ve 6.3 olan sarsıntılar oldu.
‘Hapsedilmiş Tansiyon’un yol açtığı depremler
Washington Post gazetesi ise, Columbia Üniversitesi’nin bir araştırmasına yer verdi. Araştırmaya göre, Türkiye her yıl saat tarafının bilakis yavaşça yaklaşık 2,5 santimetre hareket eden ve batıya hakikat kayan Dünya kabuğundaki bir blok olan Anadolu Plakası’nın üstünde yer alıyor. Anadolu Plakası, Avrasya, Arabistan, Afrika ve Ege plakalarıyla çevrili. Komşu plakalarla çarpışmaların niye olduğu hapsedilmiş tansiyon, sık sık zelzelelere yol açabilir.
Fay çizgisi nasıl bulundu? İsmini verenler anlatıyor
Jeoloji Mühendisi Dr. Esen Arpat, 2020’nin birinci günlerinde Elazığ’da meydana gelen 6.5’lik zelzelenin akabinde Hürriyet gazetesine verdiği bir röportajda, fay sınırını nasıl bulduklarını anlatmıştı:
“1971 yılında Bingöl ve etrafında meydan gelen yıkıcı sarsıntı için de emsal bir çalışmayı yaparken o sarsıntının bilinen bir fay kesiminin uç kısmında meydana gelmiş olduğunu lakin bu fayın aslında hayli büyük olan ve bilinmeyen, haritalarda yer almayan büyük bir fay sisteminin ufak bir kesimi olduğunu fark ettim. Bu büyük fay sisteminin Elazığ’ın, Malatya’nın ve Kahramanmaraş’ın güneyinden, Adıyaman ve Gaziantep’in kuzeyinden geçip Antakya’ya kadar uzandığını oradan güneyde Suriye’de varlığı bilinen ve Suriye, Lübnan, İsrail, Filistin, Ürdün’den Kızıldeniz’e bağlanan ‘Ölü Deniz Fay Sistemi’ ismi altındaki fay ile temas kurduğunu fark ettim ve raporladım. ondan sonrasında, bir daha MTA da çalışmakta olan Fuat Şaroğlu ile bu yeni fay sistemini pek detaylı olarak haritalayıp Doğu Anadolu Fayı ismini da vererek yayımladık. Birtakım bölümlerden çok büyük bir direnç ile karşılaştım… Lakin, vakit içinde kaçınılmaz olarak benimsendi ve sarsıntı haritasında yerini aldı. Doğu Anadolu Fayı’nın Palu ilçe merkezi ile Pütürge’nin Üçyaka köyü içindeki 130 kilometrelik kısım tek bir sarsıntıda yırtılarak 7.5 ötüründa hatta daha büyük sarsıntı üretebilecek potansiyeldedir.”
Jeoloji Mühendisi Dr. Fuat Şaroğlu ise, şu sözleri kullanmıştı:
“Bingöl zelzelesinden daha sonra hocam Esen Beyefendi ile bölgede çalışmalara başladık. Kendisi Stanford Üniversitesi’nde eğitim görmüş, dünya çapında bir jeolojisi mühendisiydi. Fayın Hatay’a kadar uzandığını tespit ettik. Bunun Kuzey Anadolu Fayı (KAF) üzere bir fay olduğunu fark ettik ve ismini ‘Doğu Anadolu Fay Hattı’ koyduk. Bir sene daha sonra MTA mecmuasında makale ile yayımladık. bu biçimdece literatüre geçti. Buranın büyük bir fay olduğunu, bir levha olduğunu, büyük sarsıntılar üretebilecek potansiyele sahip büyük bir fay olduğunu birinci kez biz makale halinde yayımladık. O tarihten beri bu fay üzerinde araştırmalar var. Son zelzele beklenen büyüklükte, beklenen yerde oldu. En riskli segment de Palu-Pötürge ortası kısımdı. Son sarsıntı de bu bölgede yaşandı. Bundan daha sonra batı kısmına dikkat etmek gerekir.”
İkinci çizginin güzergahı ise Kızıl Deniz’den başlayıp Suudi Arabistan, İsrail, Lübnan üzere ülkelerden geçerek, Hatay’dan Adana ve Kahramanmaraş’a kadar ulaşıyor. çabucak sonrasında Akdeniz açıklarına dönen fay sınırı, Kıbrıs, Rodos ve Girit adalarının güneyinden İyon Deniz’i açıklarına kadar devam ediyor.
Üç büyük levhanın kavşak noktası
Türkiye’de 6 Şubat 2023 tarihinde yüzlerce binayı yıkan sarsıntı fırtınası, ikiye ayrılan devasa fay sınırının batı kolu üstünde gerçekleşti. Amerikan Jeolojik Araştırma Merkezi (USGS), büyüklüğünü 7.8 ve 7.5 olarak duyurduğu sarsıntıların faal bir sismik bölge olduğunu vurgulayıp sarsıntının merkez üssünü Anadolu, Arabistan ve Afrika levhaları içindeki kavşak olarak tanımladı. USGS’ye nazaran, 7.8’lik sarsıntının merkez üssünün 250 kilometre etrafında 1970’lerden bu yana büyüklüğü 6’yı geçen üç zelzele gerçekleşti. USGS, bu üç büyük sarsıntıdan birinin 24 Ocak 2020’deki Elazığ sarsıntısı olduğunu kaydetti.
7.8’lik sarsıntıya sığ derinlikte doğrultu atımlı fayın niye olduğunu aktaran USGS, sarsıntının kuzeydoğu-güneybatıdaki dikine bir sol yanal fayı yahut güneydoğu-kuzeybatıdaki sağ yanal fayı kırdığını belirtti. USGS’ye göre, 7.8 büyüklüğündeki bir doğrultu atımlı zelzele, 190 kilometre uzunluğunda ve 25 kilometre genişliğindeki fay sınırını kesimler.
Yaklaşık dokuz saat daha sonra 7.8’lik zelzelenin merkez üssüne 95 kilometre uzaklıkta 7.5 büyüklüğünde diğer bir sarsıntının daha kaydedildiğini vurgulayan USGS, yeni zelzelenin doğu-batı istikametinde dikeye yakın sol yanal atımlı fayı ya da kuzey-güney doğrultusunda sağ yanal atımlı bir fayı kırarak gerçekleştiğini bildirdi. USGS’ye göre, 7.5’lik doğrultu atımlı bir sarsıntı 120 kilometre uzunluğunda ve 18 kilometre genişliğindeki bir fayı koparır.
Tarihi sarsıntıları hatırlattı
Türkiye’nin güneyi ve Suriye’de son yüzsenelerda on binlerce insanın hayatını kaybettiği zelzeleler yaşadığını hatırlatan USGS, kelam konusu sarsıntıların kesin yerlerinin ve büyüklüklerinin yalnızca varsayım edilebildiğini yazdı. Suriye’nin kuzeyindeki Halep’te 1138 tarihinde gerçekleşen sarsıntının büyüklüğünün 7.1 olduğunu belirten USGS, 1822 tarihli sarsıntının ise 7 büyüklüğünde olduğunu öngördü. 1822’deki zelzelede 20 bin ila 60 bin içinde can kaybı olduğu varsayım ediliyor.
Akdeniz’in ortasında son bulan dev fay çizgisinde, geçtiğimiz senelerda bilhassa Girit etrafında hayli sayıda sarsıntı gerçekleşti. Son olarak Ocak 2023’te 4.4 büyüklüğünde bir sarsıntının kaydedildiği Girit etrafında, 2021’in sonbaharında büyüklüğü 6 ve 6.3 olan sarsıntılar oldu.
‘Hapsedilmiş Tansiyon’un yol açtığı depremler
Washington Post gazetesi ise, Columbia Üniversitesi’nin bir araştırmasına yer verdi. Araştırmaya göre, Türkiye her yıl saat tarafının bilakis yavaşça yaklaşık 2,5 santimetre hareket eden ve batıya hakikat kayan Dünya kabuğundaki bir blok olan Anadolu Plakası’nın üstünde yer alıyor. Anadolu Plakası, Avrasya, Arabistan, Afrika ve Ege plakalarıyla çevrili. Komşu plakalarla çarpışmaların niye olduğu hapsedilmiş tansiyon, sık sık zelzelelere yol açabilir.
Fay çizgisi nasıl bulundu? İsmini verenler anlatıyor
Jeoloji Mühendisi Dr. Esen Arpat, 2020’nin birinci günlerinde Elazığ’da meydana gelen 6.5’lik zelzelenin akabinde Hürriyet gazetesine verdiği bir röportajda, fay sınırını nasıl bulduklarını anlatmıştı:
“1971 yılında Bingöl ve etrafında meydan gelen yıkıcı sarsıntı için de emsal bir çalışmayı yaparken o sarsıntının bilinen bir fay kesiminin uç kısmında meydana gelmiş olduğunu lakin bu fayın aslında hayli büyük olan ve bilinmeyen, haritalarda yer almayan büyük bir fay sisteminin ufak bir kesimi olduğunu fark ettim. Bu büyük fay sisteminin Elazığ’ın, Malatya’nın ve Kahramanmaraş’ın güneyinden, Adıyaman ve Gaziantep’in kuzeyinden geçip Antakya’ya kadar uzandığını oradan güneyde Suriye’de varlığı bilinen ve Suriye, Lübnan, İsrail, Filistin, Ürdün’den Kızıldeniz’e bağlanan ‘Ölü Deniz Fay Sistemi’ ismi altındaki fay ile temas kurduğunu fark ettim ve raporladım. ondan sonrasında, bir daha MTA da çalışmakta olan Fuat Şaroğlu ile bu yeni fay sistemini pek detaylı olarak haritalayıp Doğu Anadolu Fayı ismini da vererek yayımladık. Birtakım bölümlerden çok büyük bir direnç ile karşılaştım… Lakin, vakit içinde kaçınılmaz olarak benimsendi ve sarsıntı haritasında yerini aldı. Doğu Anadolu Fayı’nın Palu ilçe merkezi ile Pütürge’nin Üçyaka köyü içindeki 130 kilometrelik kısım tek bir sarsıntıda yırtılarak 7.5 ötüründa hatta daha büyük sarsıntı üretebilecek potansiyeldedir.”
Jeoloji Mühendisi Dr. Fuat Şaroğlu ise, şu sözleri kullanmıştı:
“Bingöl zelzelesinden daha sonra hocam Esen Beyefendi ile bölgede çalışmalara başladık. Kendisi Stanford Üniversitesi’nde eğitim görmüş, dünya çapında bir jeolojisi mühendisiydi. Fayın Hatay’a kadar uzandığını tespit ettik. Bunun Kuzey Anadolu Fayı (KAF) üzere bir fay olduğunu fark ettik ve ismini ‘Doğu Anadolu Fay Hattı’ koyduk. Bir sene daha sonra MTA mecmuasında makale ile yayımladık. bu biçimdece literatüre geçti. Buranın büyük bir fay olduğunu, bir levha olduğunu, büyük sarsıntılar üretebilecek potansiyele sahip büyük bir fay olduğunu birinci kez biz makale halinde yayımladık. O tarihten beri bu fay üzerinde araştırmalar var. Son zelzele beklenen büyüklükte, beklenen yerde oldu. En riskli segment de Palu-Pötürge ortası kısımdı. Son sarsıntı de bu bölgede yaşandı. Bundan daha sonra batı kısmına dikkat etmek gerekir.”